Thực trạng chuyển đổi số của các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) chiếm đa số trong nền kinh tế Việt Nam: theo thống kê của bộ Kế hoạch-Đầu tư, đến cuối năm 2024 có hơn 940 000 doanh nghiệp, trong đó DNVVN chiếm tới 98 %, đóng góp khoảng 40-45% GDP của Việt Nam, tạo ra 60% tổng số việc làm cho nền kinh tế. Các con số này cho thấy vai trò cực kỳ quan trọng của các DNVVN trong nền kinh tế Việt Nam.  

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 và xu hướng kinh tế số, chuyển đổi số (CĐS) – tức là việc tích hợp công nghệ số vào hoạt động kinh doanh, quản lý và mô hình kinh doanh – không còn là lựa chọn mà ngày càng trở thành điều kiện để doanh nghiệp duy trì và phát triển.
Tuy nhiên, thực tế triển khai CĐS của DNVVN tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế và khoảng cách lớn giữa nhận thức và hành động.

1. Thực trạng chuyển đổi số tại DNVVN Việt Nam

1.1 Những tín hiệu tích cực

• Theo báo cáo năm 2022 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (MPI): nhiều DNVVN đã nâng cao nhận thức về CĐS, và bước đầu áp dụng công nghệ số vào các nghiệp vụ tiếp thị, phân phối, bán hàng đa kênh, quản lý kho, sản xuất và con số này ngày càng gia tăng.
• Chương trình hỗ trợ DNVVN chuyển đổi số giai đoạn 2021-2025 đã được triển khai: có hơn 16.000 doanh nghiệp sử dụng nền tảng số trong năm 2021 và 48.000 doanh nghiệp tính đến tháng 10 năm 2024, cho thấy sự gia tăng đáng kể so với những năm trước.
• Tại địa phương như TP. HCM: theo thông tin từ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2023, tỷ trọng kinh tế số trong GRDP đạt 21,5%, và thành phố đặt mục tiêu nâng lên 25% vào năm 2025.

1.2 Mức độ triển khai & khoảng cách còn lại

• Theo khảo sát trong báo cáo năm 2022: chỉ có 2,2% DNVVN đang ở giai đoạn “bắt đầu” chuyển đổi số (giai đoạn 2) và 48,8% đã từng sử dụng giải pháp số nhưng không còn sử dụng hoặc chưa bền vững.
• Tại TP. HCM: trong hơn 2.000 doanh nghiệp, cửa hàng và hộ kinh doanh được khảo sát, chỉ khoảng 56,41% quan tâm tới CĐS và chỉ 3,75% đã ứng dụng CNTT vào hoạt động kinh doanh thực sự.
• Nhiều DNVVN vẫn dừng ở việc sử dụng công cụ số cơ bản (email, mạng xã hội) chứ chưa tiến tới ứng dụng dữ liệu lớn (Big Data), IoT, AI, hoặc thay đổi mô hình quản trị và kinh doanh.

2. Những thách thức chính mà các DNVVN đang phải đối mặt

Các DNVVN khi thực hiện CĐS đang phải đối mặt với nhiều rào cản lớn, có thể tổng hợp như sau:

• Nguồn lực tài chính hạn chế: Việc đầu tư cho hạ tầng số, công nghệ, đào tạo nhân sự là chi phí không nhỏ và nhiều doanh nghiệp quy mô nhỏ không đủ nguồn lực.
• Nhân sự và kỹ năng số chưa đáp ứng: Lãnh đạo doanh nghiệp bạn chưa có tầm nhìn rõ về CĐS, nhân viên thiếu kỹ năng vận hành công nghệ số, hoặc doanh nghiệp chưa có đội ngũ chuyên trách.
• Hạ tầng công nghệ và chiến lược chuyển đổi chưa rõ ràng: Hạ tầng số chưa đồng bộ, giải pháp công nghệ chưa phù hợp với doanh nghiệp nhỏ; doanh nghiệp chưa có lộ trình, mục tiêu rõ ràng
• Văn hóa và tư duy chuyển đổi: CĐS không chỉ là áp dụng công nghệ mà còn là thay đổi cách doanh nghiệp hoạt động, quản trị, tương tác với khách hàng và dữ liệu. Nhiều DNNVV chưa làm phần này.
• An ninh số và dữ liệu: Khi doanh nghiệp chuyển sang sử dụng công nghệ số, dữ liệu trở thành tài sản và rủi ro bảo mật lớn — nhiều doanh nghiệp nhỏ chưa có biện pháp bảo vệ hoặc chưa quan tâm đủ.

3. Cơ hội & lợi ích của CĐS đối với DNNVV

• CĐS giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả quản lý và vận hành: tự động hóa quy trình, giảm chi phí, nâng cao năng suất. (ví dụ: số hóa quản lý kho, bán hàng đa kênh)
• Mở rộng thị trường số — DNNVV có thể tận dụng thương mại điện tử, nền tảng số để tiếp cận khách hàng mới, quốc tế hóa nếu có điều kiện.
• Tăng khả năng cạnh tranh — doanh nghiệp số sẽ nhanh nhạy hơn trong tương tác với khách hàng, khai thác dữ liệu để ra quyết định tốt hơn.
• Hỗ trợ từ chính sách — Nhà nước và địa phương đang tạo điều kiện cho DNNVV tiếp cận công nghệ, đào tạo, giải pháp số. (Như chương trình hỗ trợ DNNVV CĐS giai đoạn 2021-2025)

4. Giải pháp đề xuất cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV)

Để quá trình chuyển đổi số của DNNVV đạt hiệu quả thực chất và bền vững, cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp sau:

• Nâng cao nhận thức và đào tạo: 

Doanh nghiệp cần tham gia các chương trình, hội thảo, khóa đào tạo về chuyển đổi số dành cho lãnh đạo và nhân viên. Việc nâng cao hiểu biết về công nghệ và kỹ năng số sẽ giúp thay đổi tư duy, hình thành tầm nhìn chiến lược và chủ động hơn trong lộ trình chuyển đổi.

• Bố trí ngân sách cho chuyển đổi số:

Mỗi doanh nghiệp nên xác định rõ mức đầu tư phù hợp cho quá trình chuyển đổi số, coi đây là khoản đầu tư dài hạn thay vì chi phí ngắn hạn. Ngân sách này có thể phân bổ theo từng giai đoạn để đảm bảo tính khả thi.

• Xây dựng lộ trình chuyển đổi số từng bước:

DNNVV nên bắt đầu từ những mục tiêu cụ thể, ngắn hạn và dễ triển khai, như số hóa quy trình bán hàng, kế toán, hoặc chăm sóc khách hàng. Sau khi đạt kết quả tích cực, doanh nghiệp có thể mở rộng sang các lĩnh vực khác, hướng tới số hóa toàn diện.

• Lựa chọn giải pháp công nghệ phù hợp:

Thay vì áp dụng tràn lan, doanh nghiệp cần lựa chọn những giải pháp số phù hợp với quy mô, lĩnh vực và năng lực nội tại. Có thể bắt đầu bằng các nền tảng quản lý sẵn có (ERP, CRM, HRM…) hoặc giải pháp SaaS có chi phí thấp, dễ mở rộng.

• Tăng cường hợp tác trong hệ sinh thái số:

DNNVV nên chủ động kết nối với các doanh nghiệp công nghệ, hiệp hội ngành nghề, cơ quan quản lý và tổ chức hỗ trợ để được tư vấn, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời tham gia vào các chương trình hỗ trợ của Nhà nước.

• Đổi mới văn hóa và mô hình quản trị doanh nghiệp:

Chuyển đổi số không chỉ là áp dụng công nghệ mà còn là chuyển đổi trong tư duy và cách quản lý. Doanh nghiệp cần xây dựng văn hóa làm việc linh hoạt, minh bạch, dựa trên dữ liệu; coi công nghệ và dữ liệu là tài sản chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh lâu dài.

5. Ví dụ minh họa tại TP. HCM

Tại TP. HCM – địa phương đi đầu về kinh tế – quá trình CĐS cho DNNVV cũng có nhiều điểm đáng lưu ý:

• Thành phố đặt mục tiêu nâng tỷ trọng kinh tế số trong GRDP lên 25% vào năm 2025.
• Khảo sát hơn 2.000 doanh nghiệp/hộ kinh doanh: khoảng 56,41% quan tâm tới CĐS, nhưng chỉ khoảng 3,75% đã ứng dụng CNTT vào hoạt động kinh doanh.
• Thành phố đã xây dựng kế hoạch hỗ trợ DNNVV CĐS – ví dụ, triển khai các nền tảng quản lý bán hàng, thanh toán điện tử, tổ chức đào tạo, tư vấn. Điều này cho thấy: dù nhận thức đã tăng lên nhưng việc triển khai thực tế còn rất ít doanh nghiệp đi vào (áp dụng thực chất, có hệ thống) — đặc biệt với DNNVV nhỏ.

Tóm lại, chuyển đổi số là một cơ hội lớn và gần như bắt buộc cho các DNNVV tại Việt Nam để thích ứng với môi trường kinh doanh số và cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Mặc dù nhận thức về CĐS đã được nâng lên và có nhiều chính sách hỗ trợ, nhưng thực tế cho thấy rằng phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn đang ở giai đoạn khởi động, thử nghiệm chứ chưa có bước tiến mạnh mẽ và đồng bộ.

Việc chuyển đổi số thành công không chỉ nằm ở việc “mua công nghệ” mà còn là sự thay đổi trong tư duy quản trị, mô hình kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp, và cách tương tác với khách hàng & dữ liệu.

Với DNNVV, lời khuyên là bắt đầu từ những bước nhỏ, có trọng tâm, phù hợp với năng lực, và tiếp tục mở rộng khi đã có thành quả để tránh đầu tư lớn mà không hiệu quả.
Chính quyền và hệ sinh thái công nghệ cần tiếp tục hỗ trợ mạnh mẽ hơn về tài chính, tư vấn, đào tạo và công nghệ chuyên biệt cho DNNVV — đặc biệt ở các địa phương như TP. HCM.